Η 9η Μάη 1945 είναι η μέρα που η Ναζιστική Γερμανία παραδίδεται άνευ όρων. Είχε προηγηθεί η έπαρση της σημαίας του πρώτου κράτους των εργατών στο Βερολίνο. Η κόκκινη σημαία της ΕΣΣΔ. Η ρωγμή της ιστορίας είχε ανοιχτεί διάπλατα. Οι λαοί ήταν ένοπλοι με μπροστάρηδες τα Κομμουνιστικά τους Κόμματα. Ο Κόκκινος Στρατός είχε σαρώσει συθέμελα τις καθυστερημένες αντιλήψεις αιώνων. Οι αστοί δυσκολεύονταν να κυβερνήσουν. Οι λαοί είχαν γευτεί την δύναμή τους και την ελευθερία. Τότε γιατί τα Κομμουνιστικά Κόμματα δεν απελευθέρωσαν τη φωτιά της σοσιαλιστικής επανάστασης;
Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος
Η 9η Μάη 1945 είναι η μέρα που η ναζιστική Γερμανία με τη συνθηκολόγησή της σφραγίζει ουσιαστικά τη μεγάλη νίκη των λαών επί του φασιστικού ιμπεριαλιστικού συνασπισμού του «Άξονα» (η Ιαπωνία θα συνθηκολογούσε λίγους μήνες αργότερα) και των συμμάχων του. Είναι η μέρα που σηματοδοτεί τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ευρώπη. Ήταν ο φονικότερος πόλεμος που γνώρισε η ανθρωπότητα. Συνολικά κράτησε 2.194 μέρες, απλώθηκε σε έκταση 22 εκατομμυρίων τετραγωνικών χλμ. και στοίχισε τη ζωή σε 50 εκατομμύρια ανθρώπους, εμπόλεμους και άμαχους μαζί.
Τη μέρα αυτή, λοιπόν, τιμάμε όσες και όσους έδωσαν τη ζωή τους, έμειναν ανάπηροι, όσες και όσους μετείχαν στον αγώνα μαχόμενοι στα διάφορα μέτωπα του πολέμου, από στεριά, θάλασσα και αέρα, στις πόλεις και τα χωριά, στα εργοστάσια και τους αγρούς, στη μάχη της παραγωγής. Εκείνες και εκείνους που πάλεψαν με το όπλο ή με την προκήρυξη στο χέρι, που πήραν μέρος στις διαδηλώσεις, στις απεργίες και τα σαμποτάζ.Όσους κράτησαν ηρωική στάση στα κρατητήρια ή μπροστά στα εκτελεστικά αποσπάσματα. Αποτίνουμε φόρο τιμής στα εκατομμύρια των νεκρών της πείνας, των στρατοπέδων συγκέντρωσης, κάθε τόπου φρίκης και μαρτυρίου. Εκεί που η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο ξεπέρασε κάθε όριο, φτάνοντας στην απόλυτη απαξίωση της ανθρώπινης ύπαρξης.
Στην ήττα του «Άξονα» συνέβαλαν όλες οι δυνάμεις που μετείχαν στον αντιχιτλερικό συνασπισμό. Ξεχωριστός όμως όσο και καθοριστικός υπήρξε ο ρόλος της Σοβιετικής Ένωσης, του Κόκκινου Στρατού, καθώς και των απανταχού εθνικοαπελευθερωτικών – αντιφασιστικών κινημάτων, ψυχή, οργανωτής και κύριος αιμοδότης των οποίων υπήρξαν τα Κομμουνιστικά Κόμματα.
Η ΕΣΣΔ έδωσε στον αγώνα αυτό πάνω από 20 εκατομμύρια νεκρούς. Στη μάχη έχασαν τη ζωή τους σχεδόν 2.000.000 μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος των Μπολσεβίκων, δηλαδή πάνω από τα μισά του μέλη! Συνολικά, οι ανθρώπινες θυσίες της, μαζί με τους ανάπηρους και τους τραυματίες, πλησίασαν τα 30 εκατομμύρια. Αντίστοιχα, οι νεκροί της Βρετανίας ήταν 375.000 και των ΗΠΑ 405.000. Στο Ανατολικό Μέτωπο η Βέρμαχτ είχε τα 3/4 των συνολικών της απωλειών. Είναι χαρακτηριστικό πως, ακόμα και το καλοκαίρι του 1944, όταν πλέον στη Δυτική Ευρώπη είχε ανοίξει επιτέλους το δεύτερο μέτωπο, οι αμερικανοβρετανικές δυνάμεις είχαν απέναντί τους 75 γερμανικές μεραρχίες, ενώ ο Κόκκινος Στρατός 200. Ανυπολόγιστες ήταν ακόμη οι υλικές καταστροφές που υπέστη η Σοβιετική χώρα.
Ο καταλυτικός ρόλος και συμβολή της Σοβιετικής Ένωσης στη Νίκη δεν ήταν απλώς το αποτέλεσμα του ηρωισμού του Σοβιετικού στρατού και λαού στα πεδία των μαχών και τα μετόπισθεν. Η Νίκη αυτή είχε βαθύτερα αίτια: Εδραζόταν στην εργατική σοβιετική εξουσία, στα πλεονεκτήματα που προσέφερε η κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής και ο κεντρικός σχεδιασμός της οικονομίας, στον πρωταγωνιστικό ρόλο των λαϊκών μαζών με ηγέτιδα δύναμη την εργατική τάξη, στον καθοριστικό ρόλο του Κομμουνιστικού Κόμματος ως επαναστατικής εργατικής πρωτοπορίας. Αποτελεί ένα τεράστιο ιστορικό δίδαγμα για το παρόν και το μέλλον του επαναστατικού κινήματος.
Ο χαρακτήρας του φασισμού και του πολέμου
Είναι σημαντικό να θυμίσουμε ότι η ιστορική κοινός αποδεχτή ονομασία Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος (Β΄ ΠΠ) δόθηκε μεταγενέστερα ώστε να τονιστεί η συσχέτιση αλλά και οι διαφορές από τον Ά ΠΠ, που επίσης έλαβε αυτό τον χαρακτηρισμό μεταγενέστερα. Ο πόλεμος δεν ξεκίνησε ταυτόχρονα σε όλο τον πλανήτη. Επίσης τα τότε αντίπαλα στρατόπεδα, που σήμερα μας μοιάζουν αυτονόητα, δεν διαμορφώθηκαν ούτε σε μια στιγμή, ούτε χωρίστηκαν τόσο ξεκάθαρα όπως κατέληξαν το 1945.
Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, όπως και ο πρώτος (1914 – 1918), γεννήθηκε από τη μήτρα του καπιταλιστικού συστήματος. Ήταν αποτέλεσμα της όξυνσης των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων για την αναδιανομή των σφαιρών επιρροής. Αντιθέσεις που οξύνθηκαν ακόμα περισσότερο από τη διεθνή καπιταλιστική κρίση του 1929 – 1933, τη νέα κρίση που εκδηλώθηκε μόλις στις παραμονές του πολέμου και – βεβαίως – από την ίδια την ύπαρξη της ΕΣΣΔ (που αποτελούσε στόχο όλων εξίσου των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων – συνασπισμών).
Στο πλαίσιο αυτό, η Γερμανία και η Ιαπωνία επιδίωξαν, μαζί με την Ιταλία, την ανατροπή των εις βάρος τους αποτελεσμάτων – συσχετισμών του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Οι πολεμικές συγκρούσεις δεν άρχισαν ξαφνικά με μια πράξη, ερχόμενες να διαταράξουν μια μόνιμη και παγκόσμια Ειρήνη. Αντιθέτως όπως συμβαίνει μόνιμα στην εποχή του καπιταλισμού οι πόλεμοι δεν σταμάτησαν, ούτε σταματούν ποτέ. Αλλάζουν πεδίο, συμμετέχοντες, οπλισμό, αλλά πάντα είναι άδικοι, επειδή είναι ιμπεριαλιστικοί, και πάντα εναλλάσσονται με την καπιταλιστική «ειρήνη» – «Ειρήνη με το πιστόλι στον κρόταφο».
Ο ίδιος ο φασισμός υπήρξε μια εναλλακτική λύση για τη διάσωση του καπιταλιστικού συστήματος. Χρησιμοποιήθηκε δηλαδή από τις συγκεκριμένες αστικές τάξεις ακριβώς για τον ίδιο λόγο που άλλες αξιοποίησαν τη σοσιαλδημοκρατία.Και βεβαίως, δεν υπήρξε αποκλειστικά «γερμανικό» ή «ιταλικό» φαινόμενο, αλλά εμφανίστηκε, στον ένα ή τον άλλο βαθμό, σε όλες σχεδόν τις καπιταλιστικές χώρες της εποχής. Ο φασισμός στηρίχθηκε οικονομικά και πολιτικά από το μεγάλο κεφάλαιο, το οποίο με τη σειρά του αποκόμισε τεράστια κέρδη από αυτή την εγκληματική ιδεολογία. Ο βαθύτατος δε αντικομμουνισμός του, καθώς και η διακηρυγμένη επιθετικότητά του απέναντι στη Σοβιετική Ένωση, προσέλκυσε την αμέριστη οικονομική στήριξη, όχι μόνο των «εθνικών» αρχουσών τάξεων, αλλά και των διεθνών μονοπωλίων.
Η αρχή του πολέμου
Για την οικονομία του χρόνου ας ξεκινήσουμε από την Μαντζουρία τον Σεπτέμβρη του 1931.
Οι πρώτες πολεμικές επιχειρήσεις άρχισαν από τις 19/9/1931, όταν η Ιαπωνία επιτέθηκε στην κινεζική επαρχία της Μαντζουρίας.
Στις 3/10/1935 η Ιταλία εισέβαλε στην Αιθιοπία.
Στις 25/11/1936 η Γερμανία και η Ιαπωνία υπέγραψαν σύμφωνο αντικομμουνιστικής στρατιωτικής συνεργασίας κατά της Κομμουνιστικής Διεθνούς (το γνωστό «Αντικομιντέρν Σύμφωνο»).
Στον Ισπανικό Εμφύλιο (1936 – 1939), οι «Δημοκρατίες» (Γαλλία, Ηνωμένο Βασίλειο, ΗΠΑ) κράτησαν δήθεν ίσες αποστάσεις, κηρύσσοντας την ουδετερότητα. Ταυτόχρονα όμως βρετανικά και αμερικανικά μονοπώλια στήριζαν αναφανδόν τους φασίστες του Φράνκο, την ώρα που φασιστική Ιταλία και ναζιστική Γερμανία του έστελναν στρατεύματα.Μάλιστα στο όνομα της «ουδετερότητας» η Γαλλία μπλόκαρε τη βοήθεια της ΕΣΣΔ σε αεροπλάνα, τεθωρακισμένα, κι άλλο πολεμικό υλικό που διέσχισε όλη την Ευρώπη με τρένα για να εγκλωβιστεί στα Γαλλο-Ισπανικά σύνορα και να μην φτάσει ποτέ στη Δημοκρατική Κυβέρνηση.
Στις 12/3/1938 η Γερμανία, με την ανοχή των ΗΠΑ, της Βρετανίας και της Γαλλίας, προσάρτησε την Αυστρία.
Ακριβώς ένα χρόνο αργότερα η Ιταλία κατέκτησε την Αλβανία.
Στις 29/9/1938, οι πρωθυπουργοί της Βρετανίας και της Γαλλίας, Τσάμπερλεν και Νταλαντιέ, συνυπέγραψαν με τους Χίτλερ και Μουσολίνι το Σύμφωνο του Μονάχου, με το οποίο παραχωρούνταν στη Γερμανία το σουδητικό τμήμα της Τσεχοσλοβακίας. Με την ανοχή έως και την απροκάλυπτη ενθάρρυνσή τους, οι «δυτικές Δημοκρατίες», άνοιγαν συνεχώς το δρόμο προς Ανατολάς, προς τη Σοβιετική Ένωση.
Στη σύγκρουση Φινλανδίας – ΕΣΣΔ (30/11/1939 – 12/3/1940), Βρετανία, Γαλλία και ΗΠΑ, από κοινού με τη φασιστική Ιταλία, έσπευσαν να συνδράμουν υλικοστρατιωτικά τους πρώτους εναντίον των δεύτερων.Μόνο χάρη στη νίκη του Κόκκινου Στρατού αποφεύχθηκε η ανοιχτή στρατιωτική επέμβαση.
Οι αλλεπάλληλες και επίμονες ειρηνευτικές προσπάθειες της ΕΣΣΔ, για από κοινού δράση και αντιμετώπιση της επιθετικότητας του Άξονα, έπεσαν στο κενό.
Στις 1/9/1939 η Γερμανία εισέβαλε στην Πολωνία, η οποία, παρότι οι συμφωνίες αμοιβαίας βοήθειας που είχε υπογράψει με τη Βρετανία και τη Γαλλία έμειναν στα χαρτιά, αρνήθηκε κατηγορηματικά κάθε συνδρομή που της προσέφερε η Σοβιετική Ένωση.
«Σύμφωνο Μολότοφ – Ρίμπεντροπ» (23/8/1939)
Η ΕΣΣΔ, έχοντας σαφή αντίληψη των γαλλο-βρετανικών προθέσεων, υποχρεώθηκε τότε να υπογράψει το «γερμανο-σοβιετικό σύμφωνο μη επίθεσης», γνωστό ως «Σύμφωνο Μολότοφ – Ρίμπεντροπ» (23/8/1939). Παρά τη λυσσαλέα -και εν πολλοίς υποκριτική- επίθεση που δέχθηκε τότε (και συνεχίζει να δέχεται μέχρι τις μέρες μας) από όλο τα φάσμα του αστικού πολιτικού κόσμου έως τους οπορτουνιστές, το Σύμφωνο αυτό ήταν το μοναδικό μέσο άμυνας που είχε απομείνει στην ΕΣΣΔ δεδομένων των συνθηκών. Εξασφάλισε δε στη χώρα 21 πολύτιμους μήνες ειρήνης, που κατόπιν αποδείχθηκαν ανεκτίμητοι στην πολεμική της προετοιμασία ενόψει της αναπόφευκτης γερμανικής επίθεσης, που πραγματοποιήθηκε τελικά στις 22/6/1941.
Ο πόλεμος εξαπλώνεται
Στο μεταξύ, η Γερμανία επιτέθηκε κατά της Γαλλίας, την οποία και κατέλαβε σε διάστημα μόλις 6 εβδομάδων (10/5-25/6/1940).
Στη Βρετανία η τακτική της αστικής τάξης άλλαξε, με τον Τσόρτσιλ να αντικαθιστά τον Τσάμπερλεν στην πρωθυπουργία, χωρίς εκλογές.
Στον πόλεμο εισήλθαν αργότερα και οι ΗΠΑ, μετά την Ιαπωνική επίθεση στο Περλ Χάρμπορ (7/12/1941).
Το «αντιφασιστικό σύμφωνο» που συνήφθη μεταξύ των Συμμάχων στις 12/6/1941 δεν άλλαξε το χαρακτήρα του πολέμου, ούτε τις επιδιώξεις των ιμπεριαλιστικών κρατών. Οι ιμπεριαλιστές αναγκάστηκαν σε -προσωρινή τουλάχιστον- συνεργασία με τη Σοβιετική Ένωση στον τομέα των πολεμικών επιχειρήσεων.
Ενδεικτικό των προθέσεών τους υπήρξε, μεταξύ άλλων, η καθυστέρηση στο άνοιγμα του δεύτερου μετώπου στην Ευρώπη, που πραγματοποιήθηκε μόλις στις 6/6/1944. Σκοπός κυρίως των ΗΠΑ και του Η.Β. ήταν η στρατιωτική εξουθένωση του Κόκκινου Στρατού και η οικονομία των δικών τους δυνάμεων για να διατηρήσουν το αξιόμαχό τους μετά την διαφαινόμενη κατάρρευση των ναζιστικών στρατευμάτων. Τελικά αναγκάστηκαν να ανοίξουν το δεύτερο μέτωπο.Και αυτό, αφού είχαν προηγηθεί οι εποποιίες του Λένινγκραντ, της Μόσχας, του Στάλινγκραντ, του Κουρσκ, κ.ά., που σήμαναν ότι ο Κόκκινος Στρατός αποδεκάτισε το μεγαλύτερο μέρος των πιο ισχυρών στρατιών των Ναζί. Οι αστικές τάξεις των ΗΠΑ – Βρετανίας δικαιολογημένα φοβήθηκαν ότι ο Κόκκινος Στρατός μπορούσε να μπει μόνος του στο Βερολίνο.
Στις 2/5/1945 η Κόκκινη Σημαία υψώθηκε στη Γερμανική Βουλή (Ράιχσταγκ). Τη νύχτα της 8-9/5 η Γερμανία συνθηκολόγησε άνευ όρων. Τέσσερις μήνες αργότερα (2/9/1945) συνθηκολόγησε και η Ιαπωνία.
Οι ΗΠΑ, δίχως να το επιβάλλουν στρατιωτικοί λόγοι έριξαν την ατομική βόμβα στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι (6 και 9/8/1945), σκορπίζοντας το θάνατο σε δεκάδες χιλιάδες αμάχους μεταξύ των οποίων ήταν και έγκλειστοι στα στρατόπεδα συγκέντρωσης των Ιαπώνων και της Mitsubishi, όπως Κορεάτες, Κινέζοι κι άλλοι αιχμάλωτοι απ’ όλο τον πλανήτη. Επρόκειτο για μια επίδειξη δύναμης, που είχε αποδέκτη, όχι βέβαια την ίδια την καθημαγμένη Ιαπωνία, αλλά τη Σοβιετική Ένωση. Επίσης υπήρχε ένας νέος κίνδυνος για τον ιμπεριαλισμό. Οι λαοί των απελευθερωμένων κρατών ήταν ακόμη ένοπλοι. Το κύρος του σοσιαλισμού και ειδικά των ένοπλων Κομμουνιστικών Κομμάτων σε όλο τον πλανήτη ήταν τεράστιο.Γεννιέται το εύλογο ερώτημα στους απανταχού κομμουνιστές: Τότε τα Κομμουνιστικά Κόμματα γιατί δεν αξιοποίησαν αυτή την τεράστια «ρωγμή».
Η ανολοκλήρωτη νίκη – Ζητήματα στρατηγικής
Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος όξυνε την ταξική πάλη σε μια σειρά χώρες. Ωστόσο, η στρατηγική του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος απέναντι στο διεθνές ιμπεριαλιστικό σύστημα δεν μπόρεσε εν τέλει να μετατρέψει τον εθνικοαπελευθερωτικό – αντιφασιστικό αγώνα σε επαναστατική πάλη για την κατάκτηση της εργατικής εξουσίας. Με άλλα λόγια το Διεθνές Κομμουνιστικό Κίνημα και τα ΚΚ δεν γύρισαν τα όπλα που είχαν ήδη ενάντια στην αστική τάξη της χώρας τους. Μια στροφή που έπρεπε να γίνει ανεξάρτητα αν η αστική τους τάξη ήταν επιτιθέμενη ή αμυνόμενη.
Μόνο στις χώρες της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης η αντιφασιστική πάλη οδήγησε στην ανατροπή της αστικής εξουσίας, με την άμεση διεθνιστική στήριξη των ντόπιων λαϊκών κινημάτων από τον Κόκκινο Στρατό.
Στρατηγική τόσο των αντιχιτλερικών αστικών δυνάμεων όσο και των «δημοκρατικών»έναντι των ενόπλων Κομμουνιστικών Κομμάτων ήταν η χειραγώγηση και τελικά το χτύπημά τους. Επελέγησαν άλλοτε η «συνεργασία» μαζί τους, άλλοτε η ανοιχτή πολεμική κι άλλοτε και τα δύο.
Η συνύπαρξη του ταξικού περιεχομένου της λαϊκής πάλης με το εθνικοαπελευθερωτικό έθετε αντικειμενικά καθήκοντα για αγώνα κατά του κατακτητή και -ταυτόχρονα- αγώνα κατά της ντόπιας αστικής τάξης, για την εργατική εξουσία.
Η ξεκάθαρη ταξική στρατηγική της αστικής τάξης
Οι αστικές τάξεις δεν είχαν κενό στρατηγικής ποτέ την περίοδο του πολέμου. Τα παραδείγματα Ελλάδας, Πολωνίας, Ιταλίας, Γαλλίας, Ινδοκίνας, Κίνας, Δανίας, Βελγίου κ.α έστελναν σαφή μηνύματα ήδη από το 1940. Οι αστικές κυβερνήσεις είτε αυτοεξόριστες, είτε στην εξουσία των χωρών τους φρόντισαν να συγκροτήσουν τον δικό τους διακριτό και καθαρό από επαναστατικές αντιλήψεις πόλο «ένοπλης οργάνωσης». Ταυτόχρονα συνεργάζονταν με τις κατοχικές δυνάμεις στο χτύπημα του λαού και του επαναστατικού κινήματος. Η δράση της Intelligence Service και των οργανώσεων που έπαιζαν «διπλό ταμπλό» στην Ελλάδα δεν ήταν ελληνική πατέντα. Ανάλογα έκαναν οι Εγγλέζοι σε όλες τις ηπείρους. Αντίστοιχα έκαναν Γάλλοι, Ιάπωνες, Αμερικανοί κ.α. σε Φιλιππίνες, σε Ινδοκίνα, Ινδονησία, Κίνα και Κορεατική Χερσόνησο.
Η «ρωγμή» που «σοβαντίστηκε» με τον συμβιβασμό και την καταστολή των λαών
Τα ΚΚ δεν ήταν στρατηγικά – πολιτικά προετοιμασμένα να θέσουν το ζήτημα της κατάκτησης της εργατικής εξουσίας ως επιστέγασμα της αντιστασιακής πάλης και έπαθλο του λαϊκού αγώνα. Δεν μπόρεσαν να διαχωρίσουν τις οργανωμένες λαϊκές δυνάμεις από τους στρατιωτικούς και πολιτικούς στόχους των εγχώριων και ξένων «συμμαχικών» δυνάμεων.
Τα ΚΚ, κάτω και από την επίδραση των αντιλήψεων που επικρατούσαν συνολικά τότε στο διεθνές κίνημα, αποδέχθηκαν το ιδεολόγημα της άρχουσας τάξης για «εθνική ενότητα». Μιας ενότητας επίπλαστης, αφού τα «εθνικά» συμφέροντα της εργατικής τάξης και της αστικής στέκονταν διαμετρικά αντίθετα, τόσο πριν, στη διάρκεια, όσο και, βεβαίως, μετά τη λήξη του πολέμου. Μιας ενότητας, που ουσιαστικά σήμαινε αφοπλισμό του λαϊκού κινήματος και υπαγωγή στην αστική πολιτική. Έτσι, δεν αξιοποιήθηκε το γεγονός ότι οι λαοί ήταν ένοπλοι, ενώ είχαν διαμορφωθεί ήδη φύτρα εξουσίας, που θα μπορούσαν να μετεξελιχθούν σε πυρήνες της επαναστατικής δράσης για την καθολική σύγκρουση, με στόχο την κατάκτηση της εργατικής εξουσίας.
76 Χρόνια Αντιφασιστικής Νίκης των λαών–Διδασκόμαστε
76 χρόνια από την «Αντιφασιστική Νίκη των Λαών» τιμάμε και διδασκόμαστε από την Ιστορία μας. Η εποχή μας είναι εποχή περάσματος από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό. Ο 21οςαιώνας θα είναι αιώνας νέων σοσιαλιστικών επαναστάσεων. Η εργατική τάξη και οι σύμμαχοί της, οπλισμένοι με τη δύναμη της κοσμοθεωρίας μας, αλλά και την εμπειρία του παρελθόντος, των νικών και των ηττών του κινήματος, θα τραβήξουν μπροστά τους τροχούς της κοινωνικής εξέλιξης, με μεγαλύτερη ωριμότητα και αυτοπεποίθηση από ποτέ.
…Έως την κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας, την κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, το σοσιαλισμό.
Η τελική νίκη των λαών θα θέση το φασισμό και τον πόλεμο -τον ίδιο τον καπιταλισμό- μια και για πάντα, στο χρονοντούλαπο της Ιστορίας.
Γαρδίκης Νίκος
